PANDEMİ SONRASI ALIŞVERİŞ MERKEZLERİNE İKLİMLENDİRME SİSTEMLERİ AÇISINDAN BİR BAKIŞ

Son yıllarda günlük hayatımızın önemli bir parçası haline gelen kapalı AVM’lerin, bu pandemi günlerinde, bulaş riski açısından değerlendirilmesi gündemimizden hiç düşmemektedir. Tüm sosyal aktiviteler, belirli oranlarda bulaş riski taşımakta ve bu risklerin büyüklükleri yetkililer tarafından değerlendirilmektedir.

Doğal olarak toplumlar, sosyal ve ekonomik yaşamlarını devam ettirmek durumundadır. İş, eğitim gibi zorunlu aktivitelerin gerçekleştiği, ofisler, atölyeler, fabrikalar ve eğitim alanlarının yanında, bir anlamda sosyal yaşamın bir parçası haline gelmiş olan AVM’ler de “bulaş riski” açısından İklimlendirme Sektörünün STK’ları tarafından detaylı olarak incelenmiş, gerekli prosedür ve tedbirler kamuoyu ile paylaşılmıştır. Bu yazıda AVM’lerde, iklimlendirme açısından bulaş riskini kısaca tanımlamaya çalışacağız. Bu tanımlamaları yapmadan önce virüse ait konumuzla ilgili saptanan verileri bir kez daha hatırlamakta fayda görmekteyim.

` Covid-19 bulaşıcılığı çok yüksek, ancak öldürücülüğü göreceli olarak düşük bir virüs olarak tanımlanmaktadır.

` Korona ailesinden olmasına karşın, virüse ait pek çok bilinmeyen özellik söz konusudur. Yani henüz bu virüsü tam olarak maalesef tanıyamamış durumdayız.

` Bu virüs, çok ama çok büyük oranda insandan insana bulaşmaktadır. Bugüne kadarki bulgulara göre bulaş çok büyük oranda, insanların karşılıklı görüşmelerinde, ağız yoluyla etrafa saçılan ve durgun hava ortamlarında 1,5-2m mesafeye dek yayılan tükürük taneciklerinin (literatürde droplet olarak tanımlanmakta) çevredeki insanlara; ağız, burun veya göz yoluyla transferi ile oluşmaktadır. Tanımlanan 1,5-2m’lik mesafeler, virüsün yayıldığı havanın hareket hızına bağlı olarak artabilmektedir. Öte yandan bulaş için maruziyetin 15-20 dakika devam etmesi gerekliliğini belirten makaleler de bulunmaktadır. Bunun dışında virüsün havada kalarak yayılması, yani hava kaynaklı (air borne) bulaşı ve yüzeylerden temas ile el kanalıyla ağız, burun ve göze taşınması çok daha az bir olasılık olarak saptanmıştır.

` Virüs için en ideal ortamlar;

Kuru termometre sıcaklığı; 5-20ºC, bağıl nem olarak ise; %0-40 ile %60-100 değer aralıkları olarak ön görülmektedir.

` Virüs öldürücülüğünü belirli bir doz (virülans) üzerinde vücuda girmesiyle sağlayabilmektedir. AVM yapıları genel anlamda; otoparklar, gezinti alanları, ticari alanlar, yemek alanları, ıslak hacimler ile sinema ve sergi alanları gibi farklı bölümlerden oluşmaktadır. Farklı işlevleri olan alanlarda, farklı iklimlendirme sistemlerinin uygulanması doğaldır. Ancak, farklı AVM’lerde, benzer işlevi olan alanlarda ise benzer iklimlendirme sistemlerinin kullanılması da çok kez karşılaşılan bir diğer durumdur. Pek çok AVM’de benzer işlevi olan alanlara bakıldığında, iklimlendirme sistemleri anlamında, örneğin; otoparklarda, gezinti alanlarında, ıslak hacimlerde benzer sistemlerin kullanıldığı görülmektedir. Ticari alanlarda ise farklı iklimlendirme sistemleri uygulanabilmektedir. Yani diğer bir ifade ile AVM’lerde çok farklı iklimlendirme sistemlerinin uygulanması söz konusu olabilir. Ayrıca, kategorik ve prensip olarak aynı sistemlerin uygulanmasında dahi, uygulama seçimleri ve kriterleri açısından, her bir sistemin özgün olarak irdelenme zorunluluğu söz konusudur. Dolayısıyla bu yazıda her bir olası iklimlendirme sisteminin kategorik olarak, pandemi açısından irdelenmesi ve gerekli önlemelerin tanımlanması yerine, her bir özgün sistem için yapılacak pandemi çalışması ile ilgili genel yaklaşımının tanımlanması amaçlanmıştır. Bu bağlamda, bir AVM’de, pandemi önlemleri kapsamında, iklimlendirme sistemleri ile ilgili olarak aşağıdaki metodolojinin uygulanması doğru bir yöntem olacaktır. Yazımızda belirtilen önlemler, mevcut sistem üzerinde işletme anlamında yapılabilecek, yani sistem üzerinde tadilat gerektirmeyen, önlemlerdir.

` İklimlendirme Sistemleri ile ilgili AVM bünyesinde Yetkili Kurul oluşturulması, gerekiyor ise dışardan destek alınması,

` Yetkili Kurul tarafından bir Yönetim Planı oluşturulması,

` AVM kapsamındaki tüm bağımsız mahaller ile ilgili olarak, İklimlendirme Sistemi Akış Diyagramlarının ayrı ayrı oluşturulması, sistemdeki ekipmanların teknik özellikleri ve konfigürasyonlarının belirlenmesi,

şeklinde tanımlanabilir. Bu çalışma sonrası, her bir bağımsız mahal için uygulanmış olan iklimlendirme sistemi, virüsün yukarıda tanımlanmış olan “bulaş esası, yolu, olasılığı” ile birlikte irdelenmelidir. Örneğin; bir AVM’de gezinti alanları için “tam havalı (all air)” bir iklimlendirme sistemi uygulanmış ise,  ki genel olarak bu alanlarda çok büyük oranda uygulanan bir sistemdir, aşağıda belirtilen değerlendirmeler yapılabilir.

A-) Kullanım alanı ile ilgili saptamalar;

` Özellikle hafta sonu ve gün içi belirli saatlerde yüksek yoğunluk,

` Kişiler arası özellikle yeme içme alanlarında 15-20 dakika üzeri temas olasılığı,

` Bulaş riski olan kişilerin bulunabilme olasılığı var, havalandırmasız bir ortamda yoğunlaşma (virülans artışı) olasılığı,

` Özellikle oturulan alanlarda, iklimlendirme sistemine bağlı olarak oluşan hava hızları nedeni ile sosyal mesafenin artma olasılığı.

B-) İklimlendirme sistemi ve ekipmanları ile ilgili saptamalar;

` Tam hava sistemi uygulanmakta,

` %100 dış hava kullanımı mümkün (ya da %.. dış hava alınabilir)

` Dönüş havası kullanılması durumunda santral içi filtrasyon kalitesi yetersizdir (Hiçbir AVM’de HEPA filtre uygulaması söz konusu değildir). Dolayısıyla dönüş havası kullanılmamalıdır.

` Santralde ısı geri kazanımının uygulanıp uygulanmadığı belirlenmelidir.

` %100 dış hava ile çalışmada egzoz hava karışım riski kontrol edilip, belirlenmelidir. Bu saptamalar ile alınacak önlemler;

` Santral %100 dış hava (ya da sistemin müsaade ettiği en yüksek dış hava miktarı) ile çalıştırılmalıdır.

` İç hava alınmayarak, iç ortam havası tamamen egzoz edilmelidir.

` Santral bünyesinde iç havanın karışımı engellenmeli, bu anlamda damperler kontrol edilmelidir.

` Sistemde ısı geri kazanım uygulaması varsa ve uygulanan geri kazanım sistemi hava kaçağı riski oluşturuyorsa, geri kazanım devre dışı bırakılmalıdır.

` Yeni çalışma koşullarında, özellikle oturma alanlarında, oluşan hava hızlarından dolayı gerekli sosyal mesafenin olumsuz anlamda etkisi önlenmelidir.

` Gece modunda santraller belirli sürelerde çalışmaya devam ettirilmelidir.

` Yapılması planlanan işletme esaslarında otomasyon sistem uyumu, soğutma ve ısıtma kapasite kullanım ve kontrol olasılıkları irdelenmelidir. Benzer bir çalışma, örneğin bir ticari alan yani bir mağaza için yapılırsa; örneklememizde bu ticari alanın taze havalı bir fan-coil sistemi ile iklimlendirildiğini kabul edilerek aşağıdaki değerlendirmeler yapılabilir.

A-) Kullanım alanı ile ilgili saptamalar.

` Değişken bir yoğunluk, bulaş kaynağı olabilir.

` Ticari alan niteliğine bağlı olarak karşılıklı uzun sayılabilecek temas söz konusu olabilir.

B-) İklimlendirme sistem ve ekipmanları ile ilgili saptamalar.

` Taze havalı fan-coil sistemi, planlanan insan sayısı esaslarında minimum taze (dış) hava miktarı.

` Taze hava miktarı artırımı olasılığı çok düşük.

` Fan-coil üzerindeki filtrenin verimliliği çok düşük.

` Fan-coiller tipik iç hava üniteleri olmaları nedeni ile olası virüs içeren parçacıkların tüm alana yayılma olasılığı kuvvetli. Bu saptamalar ile alınacak önlemler;

` Taze hava (dış hava) direkt mahale verilebiliyorsa, mümkün olduğu oranda artırılarak mahale verilmelidir.

` Taze hava fan-coil üzerinden verilebiliyor ve fan-coil’in iç hava alma menfezi iptal edilebiliyorsa fan-coil debi/taze hava miktarı kontrolleri esaslarında düşük hızda çalıştırılabilir. Taze hava yine mümkün olduğu oranda artırılmalıdır.

` Fan-coillerin iç hava alışları iptal edilemiyorsa fan-coiller kullanım dışı bırakılmalıdır.

` Fan-coillerin devre dışı bırakılması sonucu, ticari alanda faaliyet gösterilemeyecek iç koşullar oluşuyorsa bu durumda sistem üzerinde zorunlu tadilat koşulları oluşmuştur. Dönüş havasının dezenfekte edilebilmesi veya benzer alternatif uygulamalara geçilme zorunluluğu söz konusudur. Sonuç olarak AVM bünyesinde her bir bağımsız bölüm için benzer çalışmalar yapılmalı ve sistem çalışma düzenleri veya düzenlemelerine geçilmelidir.

Sonuç olarak AVM bünyesinde her bir bağımsız bölüm için benzer çalışmalar yapılmalı ve sistem çalışma düzenleri veya düzenlemelerine geçilmelidir.


Ersin GÖKBUDAK