Temiz Oda Nedir, Ne Değildir?

Metin Kenter

Bundan 4-5 sene önce medikal ürünler üreten bir firma, teklif verdiği ve almak istediği bir iş için “10.000 sınıfında” 25 m2’lik temizodaya gereksinimi olduğu, iki saat içinde pazarlığa gideceğinden üreteceği ürün için gereken temizodanın yatırım masrafı ile ilgili çok acil tahmini yatırım masraflarına ihtiyacı olduğunu söyledi. Temizoda fiyatı pazardan domates alındığı gibi belirlenmediği için ne üretileceği, içeride kaç kişi çalışacağı, nem oranı, sıcaklık sabiti, üretim prosesinin personel ve çevreye zararı olup olmayacağı, vs. gibi gereksiz sorular ile adamın zaten dar olan zamanını aldım. Sonuç olarak elimde olan tek bilgi “10.000 sınıfında” (Sınıf 7) 25 m2’lik temizoda idi. Elimizdeki m2 fiyatlarına dayanarak hızla bir bütçe teklifi gönderdik. Bir-iki ay sonra firmanın yakınında olduğum için uğrayıp projesi hakkında bir gelişme olup olmadığını sordum. Kendisinin işi aldığını, temizodayı da kendisinin yaptığını belirtti. Bana yaptığı temizodayı gösterebileceğini, içinde neredeyse 1000 (sınıf 6) sınıfını yakaladıklarını söyledi. Merak bu ya! Temizodanın nasıl bu kadar çabuk ve daha hesaplı yapıldığını görmek için teklifini kabul ettim. Genişçe bir alanın içinde belirli mesafelerde dikilmiş çelik profiller, çelik profillerin üzerine yerin 15 cm üzerinden tavana kadar tek taraflı vidalanmış su kontraplağı, su kontraplağının üzerine yağlı boya ve odanın ortasına asılmış bir filtre fan ünitesi, bu alana girişte bir “atlama bankı”, bankın önünde yapışkan bir mat, kapı olarak PVC perde, perdenin hemen yanında üzerinde “Temiz Oda” yazan bir tabela… İnternette fotoğrafını görmüş ve hemen yapmış. Müşterisi ile beraber kalibre edilmiş bir el cihazı ile partikül ölçümünü de yapmışlardı. Biz “temizodacılar” adamın ihtiyacını anlamamıştık. Ama kapısında “Temiz Oda” yazan o tozdan arıtılmış oda hakikaten temizoda mıydı? Sadece partikül sayısı açısından bakarsanız evet. Bu bakış açısından bakarsanız kış aylarında Uludağ çok ama çok büyük bir temizoda. İnanmıyorsanız alın elinize bir partikül ölçüm cihazı ve özellikle kış aylarında ölçüm yapın.

Yukarıda anlattığım “temizoda”yı görünceye kadar benim anlayışıma göre temizoda neydi?

• Havanın çok küçük toz zerreciklerinden arındırılarak ortama basıldığı,
• Partiküllerin dışarıdan ortama girişinin önlendiği,
• Hammadde, ürün, atık ve personel akışının kirlenmeyi önleyecek şekilde düzenlendiği,
• Ortamdaki sıcaklık, nemin kontrol edildiği,
• Zerreciklerin ortama girmesinin veya atmosfere çıkmasının önlenmesini sağlamak için artı ve/veya eksi basıncın oluşturulduğu ve kontrol edildiği,
• Sistem ve çevreden oluşan titreşimin hassas üretime zarar vermeyeceği seviyelere indirildiği,
• Ürünlerden kaynaklanan toz taneciklerinin oluşturacağı çapraz kirlenmenin engellendiği,
• Odanın tasarımında toz ve mikroorganizmaların birikiminin ve oluşmasının önlendiği malzemelerin kullanıldığı,
• İçerisinde toz oluşturmayan cihazlar, aletler ve kıyafetler ile çalışılan,
• Çalışma sırasında toz oluşturmayacak şekilde disiplinli hareket edilen,
• Özel malzemeler ile temizliği veya dezenfeksiyon işlemlerinin yapıldığ,ı
• Düzenli olarak ölçümlerin yapıldığı,
• İstenilen şartları senenin 365 günü, günün 24 saati kesintisiz, güvenli bir şekilde ve olanaklar elverdiğince düşük enerji masrafı ile sağlayabilen çalışma ortamları benim bakış açımdan TEMİZODA’dır.

Temizodalarda gerek yarı iletken, gerekse ilaç veya benzeri ürünler olsun genellikle ileri teknoloji ürünleri üretilmekte veya araştırılmaktadır. Bu ürünler için ise sadece partikül sayısının karşılanması değil nem oranı, sıcaklık sabiti, titreşim, güvenli ve sürekli çalışma gibi etkenler de ciddi rol oynamaktadır. Bunlar için birkaç örnek vereyim: Yarı iletkenlerin üretimi için belirli nem oranının aşılmaması gereklidir. Bunun en büyük sebeplerinden biri yarı iletkenlerin üretimi veya araştırılması için kullanılan ve oldukça pahalı olan ekipmanların belirli bir nem oranı aşıldıktan sonra korozyona maruz kalmasıdır. Bazı ilaçların raf ömrünü uzatmak için blisterlerlenecekleri ortamların nem oranının çok düşük olması gereklidir. Aksi takdirde raf ömrü istenen sonucu vermeyecektir. Çok dar olan sıcaklık toleransının sağlanamaması, hassas cihazların içindeki parçaların veya beraber montajı yapılacak ürünlerin farklı genleşmelerinden ötürü uyumsuz olmalarına, hassas ayarlarının kaymasına sebep olacaktır. Odalarda istenilen basınçların sağlanamaması ürün, personel ve çevreyi tehlikeye sokabilecektir. Yanlış temizlik malzemesinin kullanılması ürüne partikül bulaşmasına sebep olacaktır. Bunun gibi onlarca, hatta yüzlerce örnek sıralayabiliriz.

Yukarıda sayılı olanların son madde haricinde tüm maddeleri eksiksiz yerine getirildiğinde o alan temizoda oluyor mu? Benim görüşüme göre hayır. Eğer son madde eksiksiz yerine getirilmediyse örneğin herhangi bir sebepten ötürü sistem kontrolsüz olarak durursa, sıcaklık veya nem toleransı kısa süreli de olsa kayarsa, üzerinde aylarca çalıştığınız bir ürün veya ürün serisi bir anda çöp olacaktır. Bazı uygulamacıların “nem oranı yağmur yağdığı için yükselmiştir” diye ürettiği bahaneyi, kullanıcı kabulleniyorsa emeğini ve parasını sokağa atmayı baştan kabullenmiş demektir. Bunun dışında senenin 365 günü, günün 24 saati çalışması gereken bir temizodanın enerji harcamasını düşürmek için gereken tedbirler alınmadıysa, bir enerji yok etme tesisi kurduğunuzdan emin olabilirsiniz, niye rekabet edemiyorum diye şaşırmayın. Araştırma yapıyorsanız sizin veya meslektaşınızın araştırma için harcayacağı parayı enerji masraflarını karşılamak için harcayacaksınız demektir.

Tüm örneklerde dikkatinizi çektiyse toz parçacıklarından - partiküllerden - bahsetmedim. Çünkü bir temizodada sağlanması en kolay olan şey, Uludağ örneğinde de verdiğim gibi, o ortamı tozdan arındırmaktır. “Ben bu odanın içinde istenilen temizoda sınıfını sağladım” diyen uygulamacı işin ancak %5’ini yaptığını gösterebilmekte. Ancak geriye kalan %95 işin asıl zor olan kısmıdır. Bunun için temizodaların sabit şartlarda günün yirmidört saati ve senenin üçyüzaltmışbeş günü durmadan çalışması gerektiği dikkate alınacak olursa, sadece bir disipline hakim olan bir uzman tarafından değil, proses, iş, personel, malzeme akışına ve temizoda ile ilgili diğer tüm disiplinlere hakim olan temizoda uzmanı mühendisler tarafından tasarlanmış olan tesislerin özellikle rekabetçi ortamdaki işletmeler için ne kadar önemli olduğunu ortaya çıkar. Aksi takdirde önünde sadece “Temiz Oda” yazan tozdan arındırılmış enerji yok etme tesisiniz olur.

___________________________

Yazar Hakkında

Metin Kenter, Almanya Giessen Uygulamalı Teknik Üniversitesi Isı ve Enerji Mühendisliği bölümünden mezun olduktan sonra meslek hayatına 1984 yılında Almanya’da Babcock BSH firmasında Temiz ve Steril Alan Geliştirme Mühendisi olarak başladı. Daha sonra Weiss Klimatechnik firmasında sıra ile Temiz Oda Geliştirme, Proje Mühendisi, Satış Mühendisi, Temiz Oda Bölüm Müdürü, Almanya/Hessen Bölgesi Satış Müdürü, Balkanlar ve Ortadoğu Satış Müdürü, İstanbul İrtibat Bürosu Müdürü olarak görev yaptı ve 250’den fazla, çeşitli alanlarda temiz ve steril üretim alanlarının yapımına refakat etti. Halen kurucusu olduğu İNŞEL Yapı ve Teknik Donatım Sistemleri Ltd. Şti.’de meslek hayatına devam ediyor.