ENDÜSTRİYEL TESİSLERDE PANDEMİ SONRASI TEDBİRLER ve İKLİMLENDİRME SİSTEMLERİ

İdari ofisler, mutfak, yemekhane, çay ocakları, soyunma odaları, tuvaletler, duşlar, kafeterya, asansörler, kapalı ortak alanlar varsa spor salonları, kreş ve gündüz bakımevi gibi birbiri ile bağımlı/bağımsız birçok bölüm endüstriyel tesisler kapsamında düşünülebilir.

Pandemi koşulları kapsamında değerlendirme yapıldığında yukarıda belirtilen her bir bağımsız bölümün mekanik tesisatı ve işletme koşulları farklı olabileceği için her bir uygulama alanında farklı tedbirlerin alınması gerekmektedir. Örneğin idari ofis binasında alınması gereken pandemi tedbirleri ile üretim alanında alınacak tedbirler genel kurallar anlamında aynı olmakla birlikte içinde bulunan iklimlendirme sistemi ve mekanik tesisatın göstereceği farklılıklar nedeniyle ayrı ayrı ele alınmalıdır. Endüstriyel tesislerde, öncelikle tesisin büyüklüğüne göre bir pandemi kurulu oluşturulmalıdır. Pandemi kurulunun başkanı tesisin yönetiminden sorumlu olan en yetkili kişi olmalıdır. Binanın ya da tesisin mutlaka pandemi süreci işletim planı olmalıdır. Pandemi planının bina işletme planına ek olarak hazırlanması gerekir. Pandemi planı, İşletme ve Bakım Komisyonu kuralları doğrultusunda A veya B sınıfı İş Güvenliği Uzmanlarının da katılımıyla düzenlenmelidir. Kurulda, mutlaka pandemi teknik senaryosunun yürütülmesini takip etmek üzere mekanik ve elektrik tesisatları için teknik sorumlular ve İş Güvenliği Uzmanı bulunmalıdır. Tesiste bu tanımlarda görevli yoksa dışarıdan teknik yardım alınması önerilir. Senaryonun işletilmesinden sorumlu olan görevliler, yapılan işleri günlük olarak raporlamalı ve kayıt altına almalıdır. Bu yazıda Endüstriyel Tesislerde alınacak pandemi tedbirleri ile ilgili olarak özet bilgilere yer verilmiştir. Bu çalışma “İklimlendirme Teknik Kurulu” çatısı altında yapılmış bir çalışmanın özetidir. İklimlendirme Teknik Kurulu ile ilgili detay bilgiye yazının son kısmında yer verilmiştir.
ÜRETİM ALANI (ÜRETİM BANDI/ATÖLYE) İÇİN GENEL KURALLAR
Endüstriyel Tesislerde üretimle ilgili kısımlar büyük üretim bantlarının bulunduğu geniş hacimli üretim sahaları olabildiği gibi, küçük atölye veya imalathanelerden oluşan birçok birimin oluşturduğu bir alan da olabilir.
Aşağıda verilen koşul ve öneriler genel üretim alanları için belirlenmiştir. Yapılan üretimin niteliğine bağlı olarak pandemi döneminde özel önlemler alınması gereken üretim alanları olabilir. Bu alanlar ve buralarda alınacak önlemler tesis pandemi kurulunca belirlenmeli ve uygulanmalıdır.
Endüstriyel tesis üretim bandı üzerinde imalatın yapıldığı bir tesis ise çalışanların sosyal mesafeye uygun şekilde çalışmalarını sağlayacak tedbirler alınmalıdır. Mümkünse vardiyalar aynı kişilerden oluşturulmalı ve değiştirilmemelidir.
Çalışma alanında yer alan ortak temas yüzeyleri (kontrol paneli, el aleti vb.) için kullanım şartları, kullanım sıklığı, kullanıcı sayısı vb. kriterlerine göre hijyen kuralları oluşturulmalı ve uygulanmalıdır.
Taşıma ve istifleme araçlarının düzenli olarak dezenfeksiyon işlemleri yapılmalıdır.
Tek kullanımlık olmayan kişisel koruyucu donanımların mümkün olduğunca kullanılmaması sağlanmalı (baret, gözlük, emniyet kemeri vb.) ve kullanan kişi değiştiğinde dezenfekte edilmelidir.
Tesise gelen malzemelerin girişinde ve üretim öncesi depolanmasında bulaş riski dikkate alınarak hijyen tedbirleri alınmalı, ancak gerekli hijyen sağlandıktan sonra üretim alanı içerisine alınmalıdır.
Üretim alanında açılabilir tavan veya dış kapı varsa ve üretim koşulları izin veriyorsa kapı ve diğer açıklıklardan ortama taze hava girişi mutlaka sağlanmalıdır.
Dışa açılan kapı veya açılabilir tavanı olmayan mahaller için;
Isı geri kazanımlı havalandırma ünitesi konulmalıdır.
Hız anahtarlı, gerekiyorsa CO2 sensörlü fanlar ile %100 taze hava alınmalı ve %100 bağımsız egzoz fanı ile atış yapılacak şekilde cebri havalandırma yapılmalıdır.
Endüstriyel tesislerde bazı cihazların çalışması esnasında çalışanlar arasında fiziksel mesafe sağlanamıyorsa bu çalışanlar N95 veya daha üstü standartta maske kullanmalıdır
Aynı ürüne dokunarak yapılan çalışmalar var ise çalışanlar, mutlaka eldiven kullanmalıdır.

ENDÜSTRİYEL TESİSE AİT ALANLARDA BULUNAN CİHAZ VE SİSTEMLERE AİT ÖNLEMLER
Endüstriyel tesiste iç hava ile çalışan tüm hava perdeleri kapalı konumda tutulmalıdır.
Taze hava santralleri  %100 taze hava ile çalıştırılmaya devam edilmelidir. Eğer bu santralde ısı geri kazanım ünitesi var ise aşağıda yer alan yönergeler takip edilmelidir.
Karışım Havalı Klima Santralleri %100 taze havalı olarak çalıştırılmalıdır. Ortamdan emiş yapılan egzoz havasının taze havaya karışması engellenmelidir. Klima santralinin taze hava ile çalışmasına dair gerekli düzenlemeler, ilgili yönergeler takip edilerek yapılmalıdır.
Endüstriyel tesislerde yükseklik, mahal hacmi ve çalışan yoğunluğu dikkate alınarak havalandırma sisteminde özel şartlar ve çözümler oluşturulabilir.
Çatı Tipi paket klima cihazları %100 taze havayla çalıştırılmalıdır. Eğer bu cihazlarda ısı geri kazanım ünitesi var ise 6 nolu madde de verilen öneriler uygulanmalıdır
Isı Geri Kazanım Üniteleri
a) Tamburlu Tip Isı Geri Kazanım Üniteleri:
Geri dönüş havası üzerinde bulunan virüslerin, tamburun çalışması sırasında egzoz havasından iç ortama verilen taze havaya geçme/transfer olma riski nedeniyle kullanılmamalıdır. Bu önlem pandemi süreci içindir, pandemi sonrasında ünitelerin daha önceki şekilde kullanılmasına devam edilebilir.
b) Plakalı tip Isı Geri kazanım Üniteleri:
Sızıntı riski çok düşüktür. Sızıntı kontrolü yapılmalı ona göre kullanımına karar verilmelidir.
c) Bataryalı Tip Isı Geri kazanım Ünitesi:
 Havanın karışma riski olmadığından kullanılabilirler. Belirli aralıklarla batarya temizliği yapılmalıdır.

UYARI: Kullanılmayan ısı geri kazanım ünitelerinin bağlantıları taze havaya karışım olmayacak şekilde sızdırmaz hale getirilmelidir.

Endüstriyel tesise ait farklı mahallerde bulunan Fan-coil, VRV /VRF, Isı Pompası, Split klima iç üniteleri vb. gibi iç hava sirkülasyonu yapan cihazlar aşağıdaki tedbirler alınarak çalıştırılmalıdır.
Mevcut cihaz ve sistemlerde,
Bu cihazlarda fan basıncı kontrol edilerek, eğer uygulama imkânı varsa HEPA Filtre kullanılarak çalıştırılması tavsiye edilir. Bu cihazların bulunduğu kapalı ortama taze hava girişi sağlanmış olmalıdır.  HEPA filtre kullanılması durumunda fan basıncı kontrol edilmeli ve gerekli önlemler alınmalıdır. Ayrıca gürültü seviyesi gürültü yönetmeliği şartlarını sağlamalıdır. İç hava (Resirküle) ile çalışan cihazlar başka herhangi bir tedbir alınmadan sadece %100 taze havalı santraldan gelen şartlandırılmış taze hava ile veya şartlandırılmamış %100 taze hava ile çalıştırılabilir. Şartlandırılmamış taze hava temin edilmesi durumunda cihaz performanslarının etkileneceği ve konfor şartlarından bir miktar uzaklaşılacağı unutulmamalıdır ancak pandemi dönemlerinde konfor şartları yerine ortam sağlığının daha önemli olduğu dikkate alınmalıdır.
Sistemlerde UV-C lambalar aşağıdaki koşulların tamamı sağlanarak kullanılabilir;
Ulusal ve uluslararası standartlara uygun olmalıdır.
İnsan sağlığına zarar vermeyecek şekilde tedbirler alınmış olmalıdır.
Virüsleri yok edecek şekilde gerekli süre ve şiddette uygulanmalıdır.
Kullanılacak lambaların ışınım maruziyet şiddeti ve maruziyet süresi konusunda yapılan bilimsel çalışmaların takibi sonrası belgelenmiş olmalıdır.
UV-C lambalar kullanıldığı takdirde aşağıdaki kurallara uyulmalıdır;
Üretici firmanın önerdiği lamba etkin kullanım ömrü için takip prosedürü oluşturulmalıdır.
Lamba ömrü zaman saati ile izlenmeli, etkinlik süresi dolanlar değiştirilmeli ve atık prosedürüne uygun olarak uzaklaştırılmalıdır.

Mahal tipi hava temizleme cihazları ulusal ve uluslararası standartlara uygun olmak ve virüsleri yok edecek şekilde hava hızları uygulanmak koşulu ile hava sirkülasyon yönleri kontrol edilerek bulaş riskini minimum seviyede tutacak şekilde kullanılabilir. Mahal tipi hava temizleme cihazı, oda havasını 5 değişim/saat filtre edecek ve homojen dağılımı sağlayacak sayıda seçilmeli ve konumlandırılmalıdır. Bu cihazların bakım ve temizlik işlemlerinin cihaz performansını etkilemeyecek şekilde firma tarafından önerilen sıklıkta yapılması tavsiye edilir.
Su akışkanlı sistemlerde kış sezonunda cihazların kapatılması durumunda tesisatın donmasına karşı gerekli önlemler alınmalıdır.
 
Hava Apareyleri: Tesiste iç hava sirkülasyonu ile çalışan hava apareyleri varsa bu cihazlar kullanılmamalıdır. %100 taze hava ile çalışan hava apareyleri kullanılıyorsa, bu cihazların çalışmasında bir sakınca yoktur.  
Radyant Isıtma Sistemleri: Üretim alanında ısıtma radyant ısıtma sistemi ile sağlanıyorsa, çalışmaya devam edebilir.
Endüstriyel Tesiste bulunan basınçlı hava sistemleri kullanılmamalıdır. Kullanımının zorunlu olduğu hallerde bulaş riski göz önüne alınarak her türlü tedbirin alındığından emin olunmalıdır.  
İçeride çalışan bulunmayan (Server odası, UPS odaları vb.) mekânlardaki iç üniteler çalıştırılmaya devam edilebilir.  
Havalandırma tesisatlarında mümkün olduğunca hava türbülansının az olacağı çözümlere gidilmelidir. Mümkün ise üstten üfleme, yer seviyesine yakın yerlerden emiş yapılarak hava türbülansı önlenebilir.
İç ortam bağıl nem seviyesi %40 ile %60 aralığında tutulmalıdır.
Santrallerde yapılan değişikliklere bağlı olarak ısıtma, soğutma ve pompa sistemlerinin pandemi senaryosu dahilinde yeterliliği kontrol edilmelidir. Yetersizlik durumunda gerekli önlemler alınmalıdır.
Pandemi sürecinde uzun süre kapalı olan ve ara verilerek değişik zamanlarda çalıştırılan sistemlerde olası diğer bakteri ve mantar risklerine dikkat çekilmelidir. Su depoları, soğutma kuleleri, rezervuar gibi alanlarda uygun önlemler alınmalı, tesisat temizliklerinin yapılması önerilmelidir.

Yukarıda özetini okumuş olduğunuz bu çalışma içinde bulunduğumuz “İklimlendirme Teknik Kurulu” çatısı altında yer alan ve AVM, Otel, Hastane, Ofis Binaları, Okul, Endüstriyel Tesis gibi mevcut tüm binaları kapsayan “Mevcut Binalarda Alınacak Pandemi Önlemleri Komisyonu” olarak yapmış olduğumuz bir çalışmadır. Kurucularından olduğum ve başkan yardımcılığını yürüttüğüm MÜKAD (Mühendis ve Mimar Kadınlar Derneği)  olarak içinde yer aldığımız ve ÇEDBİK,  ESSİAD, ISKAV, İSKİD KLİMUD, MMO, MTMD, TRFMA, TTMD VE UTTMD ile uzman bir hekim grubundan oluşan “İklimlendirme Teknik Kurulu” Mayıs ayı başından itibaren kurmuş olduğu alt komisyonlarla birlikte Pandemi döneminde farklı bina türlerinde alınması gereken önlemler ile ilgili çalışmalar yapmış ve bu çalışmaları yapmış olduğu basın duyuruları ile hem kamuoyu bilgisine sunmuş hem de ilgili kamu kurum ve kuruluşları ile de bu çalışmaları paylaşmıştır.
Burada bu kısa bir özetine yer verdiğimiz bu çalışmanın tamamına MMO (www.mmo.org.tr) ve MÜKAD (www.mukad.org.tr)   web sayfalarından da ulaşabilirsiniz.

Züleyha ÖZCAN