HAVAALANLARI TERMİNAL ve İŞLETME BİNALARINDA PANDEMİ TEDBİRLERİ ve İKLİMLENDİRME SİSTEMLERİ ÖNERİLERİ

Bu yapıların her biri için alınacak pandemi önlemlerinde genel kurallar aynı kalmakla birlikte; kullanım amacına göre farklı tedbirlerinin alınması gerekebilmektedir. Bu yazıda havaalanlarındaki farklı yapı türlerine göre alınması gereken tedbirlerin üzerinde durulacaktır. Bugüne kadar üretilen hiçbir yapıda pandemi şartları düşünülerek tasarlanmamış ve buna uygun iklimlendirme sistemleri ile donatılmamıştır. Bu çalışma ile kullanıma açılan mevcut havaalanlarında bulaşma riskini en aza indirmeye yöneliktir. Havaalanlarında bulunan yapıların büyüklüğüne ve havaalanı yolcu sirkülasyon kapasitesine bağlı olarak, yeterli üye sayısı İklimlendirme Teknik Kurulu’nun işletme ve bakım komisyonu tarafından detaylandıracağı şekilde her havaalanında bir pandemi kurulu oluşturulmalıdır. Pandemi kurulunun başkanı havaalanının işletilmesinden ve yönetilmesinden sorumlu olan en yetkili kişidir. Terminal binalarının ya da tesisin pandemi sürecinde mutlaka uyulması gereken bir pandemi yönetim planı olmalıdır. Pandemi yönetim planı bina işletme planına ek olarak hazırlanmalıdır. Kurulda mutlaka pandemi teknik senaryosunun yürütülmesini takip etmek üzere fiili olarak görev yapan Makina ve Elektrik mühendisleri, işyeri hekimi ve İş Güvenliği Uzmanı (ISG) bulunmalıdır. Senaryonun işletilmesi ile yükümlü olan görevliler yapılan işleri günlük olarak raporlamalı ve kayıt altına almalıdır.

GENEL KURALLAR:

Havaalanlarındaki tüm hava perdeleri kapalı konumda tutulmalıdır.
Tüm giriş kapılarında hijyenik paspaslar yerleştirilmelidir. Bu paspasların sürekli biçimde etkin olması sağlanmalı, denetlenmeli ve kayıt altına alınmalıdır.
Tüm terminal giriş kapıları fotoselli, otomatik açılıp kapanır olmalıdır.
Tüm giriş kapılarında termal kameralarla vücut sıcaklığı ölçümü yapılmalıdır.
Havaalanlarına yolcu ve personel dışında girişler yasaklanmalıdır. Bakım ve onarım amaçlı girişlerde, ilgili birime önceden başvurarak izin alınmalıdır.
Terminale ilk girişlerdeki, steril güvenlik alanlarına girişlerdeki ve varsa uçak biniş (boarding) alanlarındaki tüm güvenlik röntgen (X ray) cihazlarının bantları, güvenlik masaları ve eşyaların bırakıldığı tepsiler mutlaka sürekli olarak manuel, tercihen otomatik biçimde her seferinde dezenfekte edilmelidir.
Bebek malzemesi mama gibi eşyalar X ray cihazından geçirilmek üzere tek kullanımlık poşetlere konularak ve Bebek Eşyası Tepsisi yazılı özel tepsilere konulmalıdır.
Güvenlik kontrolü esnasında ayakkabısını çıkarması gereken yolculara mutlaka ayak koruyucu galoş verilmeli, ayakkabısız yere basmamaları sağlanmalıdır. Eğer güvenlik nedeni ile ayakkabılar mutlaka çıkarılmalı ise ayakkabılar tek kullanımlık naylon poşet içinde ve “Ayakkabı Koyma Tepsisi” yazılı özel ve ayrı renkte sepetlere konularak röntgen cihazından öylece geçirilmelidir.
Yan kapıdan geçecek puset tekerlekli araba vb. arabalar çocuk ve yaşlı durumları göz önüne tutularak özel ve daha zararsız doz ve biçimde dezenfekte edilerek geçirilmelidir.
X ray cihazında insanların yığılıp kalabalıklaşmaları mutlaka önlenmelidir. Bu amaçla optik-sesli otomatik denetleyici ve uyarıcı cihazlar konulmalı ve hatta bant durdurularak güvenlik elemanlarına sırayı tekrar fiziki mesafe kurallarına uygun biçime getirmeleri için süre tanınmalıdır. Bazı havaalanlarında bulunan ve insanı tarayan özel camlı kabinler kullanılıyorsa hava kalitesi mutlaka kontrol edilmeli ve uygun şartlara getirilmelidir.
X ray’lerden geçen bagajlar için UV-C’ler kullanılabilir. Ancak UV-C lambaların ulusal ve uluslararası standartlara uygun olduğu belgelenmek ve insan sağlığına zarar vermeyecek şekilde tedbir alınmak kaydıyla kullanılmalıdır. Bu lambalar kullanılırken virüsleri yok edecek şekilde gerekli süre ve şiddette uygulanmalı, ışığın insanla teması olmaması için gerekli güvenlik önlemleri alınmış olmalıdır.
Kimlik, bilet ve bagaj kontrol noktaları girişlerinde eldiven dağıtıcı dispenserler bulundurulmalıdır.
Biniş kartlarında elektronik giriş (Check-in) ve QR Code uygulamasına geçilmeli ve özellikle pandemi döneminde bu uygulamanın zorunlu olması önerilmektedir. Yolcuların bu işlemleri gerçekleştirecek imkânları olmaması halinde kendi kendine giriş (self check-in) makinelerinin kullanılması önerilmektedir.
TC Kimlik kartı ve pasaportu uzaktan temassız okutulacak sistemler kullanılmalıdır.  Giriş bankosu, pasaport kontrol bankosu ve uçağa geçiş kapılarında temassız okuma-kontrol sistemlerinin kullanımına geçilmesi önemle önerilmektedir.
Araç kiralama, bilet satış, yeme içme, gümrüksüz satış (duty free) ve tüm alışveriş alanlarında temassız pos cihazı bulundurulması zorunlu olmalıdır. Havaalanlarında pandemi sürecinde zorunlu olmadıkça nakit para kullanılmaması tavsiye edilmektedir.
Pandemi yönetim kurulu tarafından oluşturulan temizlik planı ve periyotları görevlilerce kontrol edilmelidir. Kendi kendine giriş makinaları, asansör butonları, merdiven kenarlıkları, yürüyen bant kenarlıkları vb. gibi çok temas edilen yüzeyler temizlik planında belirtilen sıklıkta dezenfekte edilmeli ve kayıt altına alınmalıdır. ATM makinaları gibi mekanların bitişiğine tek kullanımlık steril edici alkollü ıslak mendil dispenserleri konulmalıdır.
Bagaj taşıma arabaları için havaalanının kapasitesine uygun sayıda görevliler oluşturularak el tutma yüzeyi dezenfekte edilerek teslim edilmelidir.
Çok çıkışlı terminal binalarında gelen yolcunun en kısa yoldan ayrılması için gereken planlama yapılmalıdır.
Terminale uçaktan veya dışarıdan gelen ve giden yolcuların termal kamera ile ateşleri ölçülmeli, ateşi yüksek çıkan yolcular emişi ve üflemesi HEPA filtreli karantina odalarına/kabinlerine alınmalı, sağlık personelinin testleri sonrası gerekli sağlık kurumlarına sevki yapılmalı ve yolcu bu alanı boşalttıktan sonra mahal/kabin dezenfekte edilmelidir. Bu mahaller negatif basınçta tutulmalı ve sağlık görevlileri için çalışma alanları belirlenmelidir.
Terminaller ile ilişkili terminal içi otel ve dinlenme salonları ile çocuk bakım odaları vb. alanlar genel kullanım mahallerinde İklimlendirme Teknik Kurulu, AVM’lerde Pandemi Tedbirleri ve Otel’lerde Pandemi Tedbirleri‘nde belirtilen kurallara uyulmalıdır.

TAZE HAVALI KLİMA SANTRALLERİ
Taze hava santralleri %100 taze hava ile çalıştırılmaya devam edilecektir.

KARIŞIM HAVALI KLİMA SANTRALLERİ
Karışım Havalı Klima Santralleri %100 taze havalı olarak çalıştırılmalıdır. Ortamdan emiş yapılan egzoz havasının taze havaya karışması engellenmelidir. Dönüş havasının karışım hücresine olan bağlantısından önce hava sızdırmaz (gas tight shut-off ) damperler tavsiye edilmektedir. Tam taze hava kullanımına geçilmesi nedeniyle taze hava alış, egzoz atış ağızları ve bağlantı kanalları boyutları kontrol edilerek düzenlenecektir. Taze hava alış ağzına pandemi durumunda tam, normal zamanlarda ihtiyaca göre açılmak üzere yeni kapasiteye uygun motorlu damperler konulmalıdır.
 
ÇATI TİPİ PAKET KLİMA CİHAZLARI (ROOFTOP)
Çatı Tipi paket klima cihazları %100 taze havayla çalıştırılmalıdır.

KLİMA SANTRALLERİNİN DÜZENLENMESİ-Genel Kurallar
Klima santrali egzoz atış panjuru ile taze hava emiş panjuru arasında en az 10m mesafe olmalı ve/veya temiz ve kirli hava karışma riski olmayacak şekilde düzenlenmelidir. Taze hava emiş kanalı ve taze hava panjuru gerekiyorsa %100 taze hava ile çalışabilecek şekilde revize edilmelidir. Taze hava alış ve egzoz atışları insanların yürüme ve bulunma ortamlarında uzaklaştırılmalı ve mümkünse farklı cephelerden olmalıdır. Bu şartın sağlanamaması durumunda egzoz atış ağzında HEPA filtre veya UV-C sistemleri uygulanmalıdır.
Aynı şekilde taze hava emiş ağzı riskli ise taze hava girişinde HEPA filtre veya UV-C sistemleri uygulanmalıdır.
Mevcut klima santral kapasitesi kontrol edilmeli, taze hava miktarı ve egzoz havası miktarını artırma koşulları irdelenmelidir. İç mekânlara daha fazla taze hava verme ve egzoz debilerini artırma şartları zorlanmalıdır.
Isıtma ve soğutmada kapasite düşümünü engellemek için gerekli tedbirler alınmalıdır. Havaalanlarındaki pandemi senaryoları oluşturulurken Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı tarafından belirlenen yönergelere uygun olarak ortak kullanım alanlarındaki kullanıcı sayısı ve kullanım koşulları yeniden düzenlenmelidir.
Egzoz hava kanalı ve panjurlarında gerekli önlemler alınmalı ve gerekli revizyonlar yapılmalıdır.

 GİRİŞ (CHECK-IN) BANKOLARI VE BEKLEME SALONLARI:
Yolcu ile teması en aza indirmek için banko üzeri 1m yükseklikte plexiglas veya muadili malzemeden şeffaf koruyucu siperlikler yapılmalıdır.
Kimlik, pasaport ve bilet kontrolü için temassız okuma sistemleri oluşturulmalıdır. Ayrıca fiziki mesafeyi de koruyacak şekilde tasarlanmış tutma aparatları kullanılması tavsiye edilmektedir.
Banko sayısının artırılması, ancak açık bankoların bir açık bir boş şeklinde planlanması önerilmektedir.
Bagaj teslim alınması esnasında mutlaka eldiven kullanılmalıdır.
Yolcunun yolcu ve bagaj biletleri verilirken dezenfektan kullanımı konusunda uyarılmalıdır.
Biletlerin ve kimliklerin UV-C ile ya da ozon ile dezenfekte edilebilecekleri kimlik dezenfekte otomatları oluşturulmalıdır.
Yolcuların beklemeleri esnasında yer işaretlemeleri ile fiziki mesafe kuralları korunmalıdır.
Bekleme alanlarındaki oturma düzeninde bir koltuk boş, bir koltuk dolu esas alınarak fiziki mesafenin korunmasına yönelik önlemler alınmış ve işaretlemeler yapılmış olmalıdır.
Büyük terminallerde uzun gecikmeler ve gece seferleri için yolcu gereksinimi ve konforu için düşünülmüş olan yatak-koltuk sistemleri kaldırılmalıdır.
El teması olmayan dezenfektan otomatları, kişisel koruyucu ekipman teminine yönelik otomatlar oluşturulmalıdır.

UÇAĞA GEÇİŞ KAPILARI VE YOLCU KÖPRÜLERİ:
Uçaklara geçilen yolcu köprülerinin yeterli havalandırılması ve normal iklimlendirme koşulları sağlanmalı, gerekli düzenleme, tadilat veya eklemeler yapılmalıdır. Yolcu köprülerinde kullanılan özel klima sistemlerinin [PCA (Pre-conditioned air)] pandeminin bulaşmasına ve yayılmasına karşı getirilen tüm klimatik ve taze hava önlemlerini alacak şekilde HEPA filtreli olarak %100 taze havayla çalışması sağlanmalıdır. Eğer köprülerde özel klima sistemleri (PCA) kullanılmıyorsa saatte en az 5 değişim esasına göre seçilmiş hava temizleme cihazları kullanılabilir.
Yolcu köprüleri kullanılmadığı zamanlarda düşük çalışma rejiminde, kullanılacağı zamanlarda tam yükte ve %100 taze havalı olmak üzere sürekli olarak havalandırılma yapılmalıdır.
Köprü kullanılmadığı zamanlarda çift varlık sensörlü UV-C’li sistem veya HEPA filtreli hava temizleme cihazları ile iç ortam havasının temizlenmesi önerilmektedir.
Özellikle uzun uçuşlarda kabin bağıl nemi %20’lere kadar indiğinden park halindeki uçak kabinlerinin pandemiye karşı müsaade edilen en uygun bağıl nem oranı olan %40-60 değerleri sağlanmalıdır. Dolayısı ile uçuşlarda biraz da olsa bağıl nemin mümkün olan yüksek değerde başlaması temin edilmeli, nemlendirme cihazları ve nem kontrol sistemleri eklenmelidir.
Yolcu köprüsü girişlerine veya kapıdan otobüse geçiş noktalarına steril paspaslar konulmalıdır.
Köprüye giriş kapılarında, köprüde ve uçak girişlerinde yolcu yığılmalarının önüne geçmek için gerekli önlemler alınmalıdır.
Köprüde fiziki mesafenin korunması için gerekli önlemler alınmalıdır.

BAGAJ HİZMETLERİ:
Bagajlar, teslim edildikten sonra uçağa giderken UV-C lambaları, ozonlama vb. yöntemler kullanılarak dezenfekte edilmelidir.
Bagajların elle veya bantla aktarımı ile uçağa yükleme boşaltma işlemlerini el temasıyla yapan personelin günlük sağlık kontrollerinin yapılması ve kayıt edilmesi, el teması sırasında uygun kişisel koruyucu kıyafet kullanması, maske ve/veya siperlik takması, el dezenfeksiyonlarının yapılması sağlanmalıdır.
Taşıma arabalarını aynı görevlilerin kullanması esasına göre düzenleme yapılmalıdır. Aynı personelin hep aynı aracı kullanarak, ancak her taşıma sonrası aracını dezenfekte ederek taşıma yapması sağlanmalıdır.
Bagaj taşıma konveyörlerinin günlük olarak dezenfekte edilmesi sağlanmalıdır.
Bagajların konveyörden taşıma arabalarına alındığı ve taşındığı alanlar ile depolar genellikle karanlık ve nemli ortamlardır. Virüsün yaşamak için tercih ettiği bu kriterlerin ortadan kaldırılması gerekir.
Bu alanlarda havalandırma yoksa mutlaka en az 5 değişim/saat esasına göre havalandırma yapılmalı ve mahal %20 negatif basınçta (emiş debisi %20 daha fazla) tutulmalıdır.
Havalandırma tesisatı planlanırken tasarımcının belirleyeceği %100 taze havalı klima santrali, %100 taze havalı çatı tipi klima (roof top) cihazı veya ısı geri kazanım cihazlarıyla havalandırma sağlanmalıdır.
Eğer bu alanlarda havalandırma sistemleri varsa uygunluğu kontrol edilmeli, yoksa yeni düzenlemeye gidilmelidir.
Yer hizmetleri personelinin dinlenme zamanlarında fiziki mesafe kurallarına uygun dinlenme alanları oluşturulmalıdır.
Pandemi sürecinde uçuş sayıları azalmaktadır. Personelin de buna bağlı olarak dönüşümlü çalışması sağlanması önerilmektedir.
 
Değerli okuyucular, tüm dünyada yaşanmakta olan salgın sonrası aşağıda isimleri yazılı olan sivil toplum kuruluşları “İklimlendirme Teknik Kurulu” adı verilen gönüllü bir çalışma grubu kurmuşlar ve birçok yapı türüne göre pandemi tedbirleri ve işletme şartlarını içeren çalışmalar yayınlamışlardır.
Sizlere “İklimlendirme Teknik Kurulu” içerisinde yer alan “Mevcut Binalarda Alınacak Pandemi Önlemleri Komisyonu”nda yapmış olduğumuz “Havaalanı Terminal ve İşletme Binalarında Pandemi Tedbirleri” konulu çalışmanın bir özeti sunulmuştur.
Bu kurulda ÇEDBİK, ESSİAD, ISKAV, İSKİD, KLİMUD, MMO, MTMD, TRFMA, TTMD, UTTMD ve bir grup akademisyen hekim ile birlikte görev alan MÜKAD (Mühendis ve Mimar Kadınlar Derneği)’ini temsilen çalışmalara katkı koymaktan, bu toplumsal ve mesleki sorumluluk projesinin içerisinde yer almaktan dolayı derneğimiz adına Kurucu Başkan ve Yönetim Kurulu Başkanı olarak gurur duyuyorum.

Bu çalışmaların tamamına MÜKAD (www.mukad.org.tr) web sayfasından da ulaşabilirsiniz.

Esma SARIASLAN