OTELLERLER/TURİSTİK TESİSLERDE PANDEMİ TEDBİRLERİ ve İKLİMLENDİME SİSTEMLERİ İÇİN ÖNERİLER

Özellikle kapalı alanlarda iklimlendirme sistemlerinde pandemi senaryoları oluşturularak bu süreçte en iyi performansın gösterebilmesi için gerekli önlemler alınmalı, tesiste çalışanlar ve misafirler açısından hastalık riski minimize edilmelidir. Öncelikle tesisin büyüklüğüne göre pandemi kurulu oluşturulmalı, kurulda görev ve yetkiler belirlenmelidir. Senaryonun işletilmesi ile yükümlü olan görevliler bu görevi günlük olarak raporlamalı ve kayıt altına almalıdır. Pandemi kurulunun başkanı tesisin yönetimindeki en yetkili kişi olmalıdır.


KLİMA SANTRALLERİ

TAZE HAVALI KLİMA SANTRALLERİ

Taze hava santralleri %100 taze hava ile çalıştırılmaya devam edilmelidir. Eğer bu santralde ısı geri kazanım ünitesi var ise ısı geri kazanım tipine göre değerlendirilmelidir.
Tamburlu Tip Isı Geri Kazanım Üniteleri:
Geri dönüş havası üzerinde bulunan virüslerin, tamburun çalışması sırasında egzoz ve taze hava aynı yüzeylerden geçtiği için taze havaya karışma riski nedeniyle kullanılmamalıdır. Bu önlem pandemi süreci içindir, pandemi sonrasında ünitelerin daha önceki şekilde kullanılmasına devam edilebilir.
Plakalı tip Isı Geri kazanım Üniteleri:
Sızıntı riski çok düşüktür. Sızıntı kontrolü yapılmalı ona göre kullanımına karar verilmelidir.
Bataryalı Tip Isı Geri kazanım Ünitesi:
Havanın karışma riski olmadığından kullanılabilir.

KARIŞIM HAVALI KLİMA SANTRALLERİ

Karışım Havalı Klima Santralleri %100 taze havalı olarak çalıştırılacaktır. Ortamdan emiş yapılan egzoz havasının taze havaya karışması engellenmelidir. Dönüş havasının karışım hücresine olan bağlantısından önce hava sızdırmaz (gas tight shut-off ) damperler tavsiye edilir.

Tam taze hava kullanımına geçilmesi nedeniyle taze hava alış, egzoz atış ağızları ve bağlantı kanalları boyutları kontrol edilerek düzenlenecektir. Taze hava alış ağızına pandemi durumunda tam, normal zamanlarda ihtiyaca göre açılmak üzere yeni kapasiteye uygun motorlu damperler konulacaktır. Bu alanlar için pandemi mahal şartlarına göre üfleme sıcaklığı tayin edilecektir. Çıkan hesaplar doğrultusunda ısıtma soğutma bataryaları, nemlendirici kapasiteleri, boru ve vana kesitlerinin uygunluğu kontrol edilecek ve gerekli önlemler alınacaktır.

ÇATI TİPİ PAKET KLİMA CİHAZLARI (ROOFTOP)

Çatı Tipi paket klima cihazları %100 taze havayla çalıştırılmalıdır.
    

DİĞER CİHAZ VE SİSTEMLERE AİT ÖNLEMLER

Otellerde bulunan tüm hava perdeleri kapalı konumda tutulmalıdır.
2. Otellerde bulunan Fan-coil, VRV- VRF, Isı Pompası, Split Klima iç üniteleri vb. gibi iç hava sirkülasyonu yapan cihazlar kullanılmayacak veya aşağıdaki tedbirler alınarak çalıştırılacaktır.
Mevcut cihaz ve sistemlerde,
a) HEPA Filtre kullanılarak, hava sirkülasyon yönleri kontrol edilerek, bulaş riski minimum seviyede tutulacak şekilde bu cihazlar kullanılabilir. Bu da iç ünite cihazlarına, içerisinde HEPA Filtre ve hepa filtrenin oluşturacağı basıncı karşılayacak booster fandan oluşan ve ses izolasyon tedbirleri alınmış olan ünite montajı ile mümkündür. Fan basıncı ve gürültü yönetmeliği şartları etüt edilmelidir.
b) Sistemlerde UV-C lambalar ulusal ve uluslararası standartlara uygun olmak ve insan sağlığına zarar vermeyecek şekilde tedbir alınmak kaydıyla, virüsleri yok edecek şekilde gerekli süre ve şiddette uygulanmak koşulu ile kullanılabilir. UV-C lambalarda ışınım şiddeti ve maruz kalma süresi konusunda yapılan bilimsel çalışmaların takibi sonrası, belgelenmek koşulu ile uygulanabilir.
c) Mahal tipi hava temizleme cihazları ulusal ve uluslararası standartlara uygun olmak ve virüsleri yok edecek şekilde hava hızları uygulanmak koşulu ile hava sirkülasyon yönleri kontrol edilerek bulaş riskini minimum seviyede tutacak şekilde kullanılabilir. Mahal havasının saatteki değişim miktarları proje değerlerine göre belirlenmelidir.
d) İç hava (Resirküle) ile çalışan cihazlar başka herhangi bir tedbir alınmadan sadece %100 taze havalı santraldan gelen şartlandırılmış taze hava ile veya şartlandırılmamış %100 taze hava ile çalıştırılabilir. Bu uygulamalarda mahalden iç hava almayacak şekilde düzenleme yapılmalı ve gerekli tüm önlemler alınmış olmalıdır.
e) Su akışlı sistemlerde kış sezonunda cihazların kapatılması durumunda tesisatın donmasına karşı gerekli önlemler alınmalıdır.
3.    İç ortam bağıl nem seviyesi %40 ile %60 aralığında tutulmalıdır.
Santrallerde yapılan değişikliklere bağlı olarak ısıtma soğutma sistemlerinin ve pompa sistemlerinin pandemi senaryosu dâhilinde yeterliliği kontrol edilmelidir. Yetersizlik durumunda gerekli önlemler alınmalıdır.
Klima cihazı bulunmayan mekânlarda hız anahtarlı, gerekiyorsa CO2 sensörlü çift fan sistemi ile %100 taze hava ve %100 bağımsız egzoz fanı ile cebri havalandırma yapılmalıdır. Taze hava girişine kış için kanallı tip fan ve elektrikli ısıtıcı tavsiye edilir. Bu da yapılamıyorsa pencereler kullanılarak yapılabilecek en yüksek oranda doğal havalandırma yapılmalıdır.
Tuvalet aspiratörleri 7/24 kesintisiz çalıştırılmalıdır. Tuvaletlerde mümkün olduğunca egzoz havasının %80’i kadar taze hava verilerek mutlaka negatif basınç sağlanmalıdır. Tuvalet egzozlarında ortak baca kullanımlarında geri dönüş havasını almayacak geri dönüş klapeleri kullanılmalıdır. Egzoz atışları kesinlikle taze hava emişine karışmamalı, tercihen tuvalet şaftlarında dikey atışlı fanlar kullanılmalıdır.
Tuvaletlerde el temasını önlemek için lavabo bataryaları, pisuar muslukları, sıvı sabunluklar el değmeden (fotoselli, dizden, ayakla kumandalı olarak) çalışacak şekilde olmalıdır. Kapılar el değmeden açılacak şekilde çalışmalıdır. Hava ile çalışan el kurutma sistemleri kapatılmalı ve kâğıt havlular kullanılmalıdır. Klozetlerde tek kullanımlık klozet örtüleri kullanılmalıdır (mümkünse el değmeden otomatik değişen tipler). Tuvalet kabinlerine mutlaka dezenfektan ve tuvalet kâğıdı konulmalı ve sık sık kontrol edilerek sürekli bulunması sağlanmalıdır.
Tuvaletlerde sifonu çekmeden önce klozet kapakları kapatılmalıdır. Klozet kapağı kapatılmadan sifonun çalışmayacağı bir düzenek yapılması tavsiye edilir. Toplu kullanım alanlarına bu konuda kullanım yönergeleri asılmalıdır.
Alaturka tuvaletlerde hijyen anlamında özel tedbir alınmalı veya klozetlerle değiştirilmeli, bunlar yapılamıyorsa kullanıma kapatılmalıdır.
Yer sifonlarına sürekli su ilave edilmeli, süzgeçlerin kuru kalması engellenmelidir. İşlemin düzenli yapılması için görevli belirlenmeli, takip kartları düzenlenerek işlemler kayıt altına alınmalıdır.
Abdest alma mahallerinin en büyük risk taşıyan alanlar olması ve insan sirkülasyonunun fazla olması nedeniyle; abdest alma bölümleri sosyal mesafeye uygun olarak paravanlarla ayrılmalı, fotoselli bataryalar kullanılmalı ve kullanılan suyun başka kişilere bulaşmasıyla ilgili gerekli tüm tedbirler alınmalı aksi halde pandemi süresince kapalı tutulmalıdır.
Mescitlerde 4m2’de bir kişi olacak şekilde ve tek kullanımlık seccade vb. kişisel ibadet malzemeleri kullanılmalıdır. Aksi durumda zeminlerin halı olması ve el, ayak, yüz vb. temasların yüksek riski nedeniyle mescitler kullanılmamalıdır. Saatte en az 5 değişim esasına göre taze hava verilmesi ve egzoz yapılması sağlanmalı veya en az saatte 5 değişim esasına göre seçilmiş hava temizleme cihazları kullanılmalıdır.
Tesiste gri su sistemi varsa; toplanan hatlar gri su sistem tankına değil kanalizasyona gönderilmelidir. Gri su ile beslenen hatlara temiz su hattından by-pass hattı çekilmeli veya gri su sisteminin çıkışında eğer yoksa UV-C lamba hücresi vb. dezenfeksiyon sistemi eklenmelidir. Bina otomasyon sisteminde servis alma süresi kayıt altında tutulmalı ve servis zamanı alarm verecek şekilde senaryo oluşturulmalıdır.
Pandemi sürecinde uzun süre kapalı olan ve ara verilerek değişik zamanlarda çalıştırılan sistemlerde olası diğer bakteri ve mantar risklerine dikkat çekilmelidir. Su depoları, soğutma kuleleri, rezervuar gibi alanlarda uygun önlemler alınmalı, tesisat temizliklerinin yapılması önerilmelidir.
Otellerde açık otopark alanı Kültür ve Turizm bakanlığı tarafından belirlenen standartlardaki kişi kapasitesine göre yeterli ise kapalı otoparklara araç alınmamalıdır. Açık otopark alanı yeterli değilse ve kapalı otopark kullanılacak ise araç girişine şartnamesine uygun olarak araç dezenfeksiyon havuzu tesis edilmelidir. Kapalı otoparkta egzoz aspiratörleri sürekli çalıştırılmalıdır.
Otellerin misafir, ziyaretçi, çalışan ve mal giriş kapılarında hijyenik paspaslar konumlandırılmalıdır.
Otoparklara verilen iç mahal egzoz çıkışları var ise bu atış hatları dış ortama kadar taşınmalıdır.

OTEL YATAK ODALARI

Otel Odalarında bireysel kullanım olduğu için fan coil, VRV-VRF /Isı pompası vb. iç ünite cihazları dezenfeksiyon işlemi yapılarak çalıştırılabilir. Dezenfeksiyon işlemi her müşteri değiştirmede tüm oda ve cihazlar işletme ve bakım komisyonu tarafından belirleneceği şekilde yapılmalıdır.
Otel odasını kullananlar dışında oda servisi vb. kişilerin odaya girmesi durumunda müşteri değiştirmede yapıldığı gibi dezenfeksiyon işlemi mutlaka yeniden yapılmalıdır.

MUTFAKLAR:

Egzoz aspiratörlerinin çalışması esnasında, egzoz debisinin %80’i oranında taze hava takviyesi yapılmalıdır. Egzoz aspiratörü ile taze hava aspiratörü eş zamanlı çalıştırılacak şekilde önlem alınmalıdır.
Mahallerden çekilen egzoz ile yakın bir yerden mutfak hava beslemesi yapılıyorsa egzoz hattı mutfaktan çıkarılarak uygun şartlarda atmosfere atılmalıdır.
Pişirme ünitelerinin davlumbaz sistemlerinde çift cidarlı davlumbazlar kullanılması önerilmektedir.
Mutfak klima santrali ayrı olarak planlanmış olmalıdır. %100 taze havalı olarak çalışacak bu klima santrali sürekli çalıştırılmalıdır.
Pişirme ünitelerinin üzerindeki davlumbazlar her gün kullanımı bittikten sonra ilgili bakanlık pandemi yönergelerine göre dezenfekte edilmelidir.
Cihazların önlerinde paslanmaz çelikten tavalı ve sifonlu ızgaralar olmalıdır.
Sebze ve meyveler elle değil sebze yıkama makinası ile yıkanmalıdır.
Mutfak - personel giyinme alanları –personel duş- WC alanları - depolar – mutfak ana giriş kapısı ile diğer mahallerden ayrılmış olmalıdır. Bu alana giriş kapıları kart okumalı hermetik kapılarla değiştirilmeli ve yetkilendirilmiş personel dışında kişilerin girişleri engellenmelidir.
Mutfak girişinde hijyenik paspas oluşturulmalıdır.
Servis alanında eğer yoksa garson el yıkama alanı oluşturulmalı ve diz kontrollü ya da ayaktan kumandalı fotoselli su ve sabun dağıtıcı otomatiklerle donatılmış olmalıdır.
Ürünlerin hazırlanması ve servisi esnasında kullanılan malzemelerin bulaşıkları mutlaka bulaşık makinasında minimum 60˚C sıcaklıkta yıkanmalıdır.
Mutfak personel üniformaları ve ayakkabı/terlikler günlük olarak minimum 60˚C sıcak su ile temizlenmelidir.
Soyunma kabinlerinde çift varlık sensörlü UV-C’lerle önlem alınmalıdır.

ÇAMAŞIRHANELER:

Çamaşırhane klima santrali ayrı olarak planlanmış olmalıdır. %100 taze havalı olarak çalışacak bu klima santrali sürekli çalıştırılmalıdır.
Çapraz kontaminasyon olmaması için kirli ve temiz alanlar mutlaka ayrılmış olmalıdır. Kirli giriş ve temiz çıkış trafiği hijyen kurallarına göre düzenlenmelidir.
Kirli alanlarda, basma havuzlarının üzerinden alınan davlumbazların bağlı olduğu ayrı bir egzoz sistemi olmalıdır. Egzoz atış ağzına, insanların bulunduğu ortama atılıyorsa o takdirde HEPA filtre+ UV-C lamba konulmalıdır. Egzoz atış ağzının insan yürüme alanlarına denk gelmemesi konusunda önlem alınmalıdır.
Kirli alanların egzozları ayrı bir aspiratörle planlanmamışsa mutlaka back damperler kullanılarak temiz alana hava kaçışı engellenmelidir.
Çamaşır kirli ayırma mahalleri negatif basınçta olmalıdır. Mutlaka egzozun %80’i kadar taze hava beslemesi yapılmış olmalıdır.
Kirli tekstili makinaya yükleme yapan personel uygun kıyafet, koruyucu maske ve eldiven ile çalışmalıdır. Kirli tekstil malzemeleri gelişigüzel yerlerde bırakılmamalıdır. Yükleme, makine kapasitesi üzerinde olmamalıdır.
Temiz alan ise pozitif basınçta tutulmalıdır.
Temiz alanda %40 - %60 RH (bağıl nem) önerilir.
Temiz çamaşırlar hazır hale geldiğinde paketlenmiş olarak istiflenmelidir.
 Hijyenik bariyerli tam otomatik çamaşır makinaları önerilmektedir.

Değerli okuyucular tüm dünyada yaşanmakta olan salgın sonrası aşağıda isimleri yazılı olan sivil toplum kuruluşları “İklimlendirme Teknik Kurulu” adı verilen gönüllü bir çalışma grubu kurmuşlar ve birçok yapı türüne göre pandemi tedbirleri ve işletme şartlarını içeren çalışmalar yayınlamışlardır
Sizlere “İklimlendirme Teknik Kurulu” içerisinde yer alan “Mevcut Binalarda Alınacak Pandemi Önlemleri Komisyonu’nda yapmış olduğumuz “Otel ve Turistik tesislerde Pandemi Tedbirleri” konulu çalışmanın bir özeti sunulmuştur.
Bu kurulda ÇEDBİK, ESSİAD, ISKAV, İSKİD, KLİMUD, MMO, MTMD, TRFMA, TTMD, UTTMD ve bir grup akademisyen hekim ile birlikte görev alan MÜKAD’ı (Mühendis ve Mimar Kadınlar Derneği) temsilen çalışmalara katkı sağlamaktan, bu toplumsal ve mesleki sorumluluk projesinin içerisinde yer almaktan dolayı derneğimiz adına Kurucu Başkan ve Yönetim Kurulu Başkanı olarak gurur duyuyorum.
Bu çalışmaların tamamına MÜKAD (www.mukad.org.tr) web sayfalarından da ulaşabilirsiniz

Esma SARIASLAN