DR. FELIX GMÜNDER

BİYOGÜVENLİK VE LABORATUVAR DANIŞMANI

BSL-3 LABORATUVARLARININ SERTİFİKALANDIRILMASI

 Giriş

Biyogüvenlik laboratuvarı sertifikasyonu, tesisin gerekli spesifikasyonlara uyduğunu ve tam olarak amaçlandığı gibi çalıştığını garantiye almaktadır. Sertifikasyon bir dış veya iç denetimin veya milli biyogüvenlik mevzuatı kapsamının ya da uluslararası rehberlik programının bir parçası olarak gerçekleştirilmektedir. Çoğu laboratuvar planlayıcıları ve kullanıcıları ve aynı zamanda resmi makamlar, bağımsız üçüncü şahıs bir sertifikalandırıcı tarafından gerçekleştirilen sertifikasyonu, BSL-3 ve BSL-4 laboratuvar güvenlik ve emniyetinin teyidi için önemli bir araç olarak görmektedir.

 Terminoloji

Terminoloji, biyogüvenlik alanında net olarak tanımlanmamıştır. Sertifikasyon, laboratuvarın, tesisle ilgili ve organizasyonel risk kontrolleri dahil olmak üzere; biyogüvenlik ve biyoemniyet standart veya kılavuzları ile ya da milli biyogüvenlik düzenlemeleriyle ya da her ikisiyle de uyumlu olduğunu doğrulamayı amaçlamaktadır. Bu makalede biyogüvenlik sertifikasyonu terimi, biyoemniyet gerekliliklerini de içermektedir. Şu tanımlamalar biyogüvenlik sektöründe sıklıkla kullanılmaktadır:

Doğrulama ve Sertifikasyon, Biyogüvenlik Laboratuvarlarının Operasyonel Kalifikasyonu (OQ) için birbirinin yerine geçecek şekilde kullanılmaktadır .

Validasyonlar (PQ) kullanıcı tarafından yapılır. Örneğin, dekontaminasyon (yüzeyler, katı ve sıvı atıklar), fumigasyon ve diğer laboratuvar prosesleri.

Akreditasyon terimi biyogüvenlik laboratuvarlarının doğrulanması için kullanılmaz, ancak GMP-tesislerinin kalite sistemi kapsamında veya ILAC, ISO 17025, CAP, AALAC, vb. gibi laboratuvar akreditasyon programları çerçevesinde kullanılır.

 Sertifikasyon ve sertifikalandırıcı gereklilikleri

Sertifikasyon, potansiyel tehlikeli biyolojik etkenlerle ve egzotik hayvan patojenleriyle çalışıldığında, ABD’de ve Kanada’da zorunludur. Singapur ve Avustralya devletleri BSL-3 laboratuvarları ve GDO veya karantina tesisleri için resmi bir sertifikasyon planı uygulamaktadır. ABD’de, deneyimi ve uzmanlığı olan herkes laboratuvarları sertifikalandırabilir. Kanada’da sertifikasyonlar devletin uzmanlarınca yapılır. Singapur ve Avustralya’da sertifikalandırıcılar yetkili makam tarafından akredite edilmekte veya onaylanmaktadır. Diğer tüm ülkelerde, sertifikalandırıcı tanınmış onaylı bir biyogüvenlik profesyoneli veya biyo-muhafaza mühendisidir, ve bu kişi, tesisle ilgili ve organizasyonel risk kontrolleri (örneğin CWA 15793 veya ISO 31000’a göre biyorisk yönetim sistemleri) dahil olmak üzere, biyogüvenlik tesislerinin sertifikasyonunda geniş çaplı bir deneyime ve uzmanlığa sahiptir. Dünya Sağlık Örgütü (WHO) ve Dünya Hayvan Sağlığı Örgütü (OIE), sertifikalandırıcıları akredite etmez veya onları sertifikalandırmaz.

 Biyogüvenlik laboratuvarları için V-Modeli

Biyogüvenlik laboratuvarlarının sertifikasyonu V-model  ile tanımlanan kalifikasyon sürecini takip etmelidir. Yüksek biyo-muhafazalı tesisler; çoğunlukla projenin başında taraflarca kabul edilmiş, kesin kullanıcı gereklilikleri spesifikasyonları (URS) veya kalifikasyon gereklilikleri (IQ, OQ) olmadan tasarlanıp inşa edilmektedir. Buna göre, teslim edilirken, tesis: (i) seçilmiş biyogüvenlik standardına, kılavuzuna veya milli düzenlemelere uymayabilir, (ii) içinde çalışmak için elverişli olmayabilir, ve (iii) yapımı, operasyonu ve bakımı pahalı olabilir. Şekil 1’de gösterilen V-modeli, biyogüvenlik laboratuvarlarının nasıl tasarlanması, yapılması ve test edilmesi gerektiğini göstermektedir. V-modelinin sol tarafı gerekliliklerin ne zaman tanımlandığını gösterir (“doğru laboratuvarı mı inşa ediyorsunuz?”), ve sağ taraf, sistemlerin ve parçaların yapımını ve kurulumunu ve bunların gerekliliklere karşı ne zaman doğrulanacağını gösterir (IQ, OQ, veya “laboratuvarı doğru mu inşa ediyorsunuz?”). Doğrulama sürecinin URS incelemesi ile başladığına dikkat edilmesi önemlidir. Daha sonra tesisin sertifikasyona elverişli olmasını sağlamak için tüm tasarım spesifikasyonları, ekipmanlar ve yapım materyalleri, sertifikalandırıcı tarafından seçilen biyogüvenlik standardına kılavuzuna veya geçerli yasal düzenlemelere ve URS’e göre  ayrıntılı şekilde incelenmeli ve ön-yeterlilikten geçirilmelidir.  Neden? Çünkü biyogüvenlik standartları ve kılavuzları tarafından belirlenen gerekliliklerin çoğu net değildir, tanımlayıcıdır veya amaca yöneliktir ve sertifikasyon denetiminden ve testlerinden geçmek için gerekli olan detaylı ve kesin yapım metotlarını ve performans parametrelerini içermez. Bağımsız üçüncü şahıs sertifikalandırıcının rolü, kullanıcıyı ve tasarım takımını sertifikasyona uygun olan bir tesise yönlendirmektir.  Ön-kalifikasyon yapılmadan, tasarım başarısızlıkları ancak yapım; işletmeye alma veya test aşamasında veya en kötüsü, sertifikasyon denetimi ve testlerinde ortaya çıkabilir. Eksiklikleri düzeltmenin maliyeti çok yüksek olabilir.

İncelenecek olan URS, en azından, giriş ve çıkış prosedürleri, katıların ve sıvı atıkların dekontaminasyonu ve kişisel koruyucu ekipmanların seçimi ve kullanımı ile ilgili geçici SOP’leri içermelidir. Oda büyüklüğü ve bölümleri, çalışan sayısı (cinsiyete özgü) ve çalışma yerleri, 7/24 işletme gerekliliği, laboratuvarın amaçları, biyolojik etkenler, çoğaltma veya analiz yöntemleri, hayvan kullanımı, günlük veya haftalık atık hacmi için yaklaşık değerler ve benzeri gereklilikler mümkün olduğunca URS’de tanımlanmalıdır. Buna bağlı olarak, Operasyonel Kalifikasyon, biyorisk yönetim sistemini ve çalışanların yeterlilik ve becerilerini de kapsayacaktır. Bilimsel veya tanısal protokoller biyogüvenlik sertifikasyonu konusu değildir. Biyorisk yönetim sistemi, organizasyonel ve insan faktörlerini de içerir. Kazaen veya kasıt olmadan tehlikeli biyolojik etkenlerin biyo-muhafaza sınırlarından dış ortama sızması, çoğu zaman tesis hatasından çok insan hatasından kaynaklanmaktadır.

 Denetim ve Sertifikasyon Süreci

Sertifikasyon denetiminin başlatılması ve hazırlanma/ön çalışma, görevlendirilen sertifikalandırıcı tarafından ofiste gerçekleştirilir. Sertifikalandırıcıya teslim edilen dokümanlar, tüm çizimleri, şemaları ve ekipman, materyal ve parçaların sertifikalarını içerir. Ayrıca, yüklenicinin ve onun alt-yüklenicilerinin yaptığı işletmeye alma ve test işlemlerinin sonuçları ve ekipman spesifikasyonları da teslim edilmelidir. Kullanıcılar veya laboratuvar çalışanları, biyogüvenlik politikalarını ve SOP’leri teslim ederler.

 Sertifikasyon Denetimi

Tesisteki sertifikasyon denetimi, normalde iki kişilik bir ekip tarafından gerçekleştirilir - baş sertifikalandırıcı ve asistanları (Biyo-muhafaza mühendisi, biyogüvenlik profesyoneli) ve tesis ile ilgili risk kontrol önlemlerini ve biyorisk yönetim sistemini kapsar. Yukarıda belirtilen nedenlerden dolayı, organizasyonel risk kontrollerinin de kapsama alınması şiddetle önerilir.

Denetim; görsel incelemeleri ve mekanik sistemleri, elektrikli sistemleri, sıhhi ve boru tesisat sistemlerini ve ayrıca birincil ve ikincil muhafaza ekipmanlarını da içermektedir. Birincil muhafaza ekipmanları, örneğin biyogüvenlik kabinlerini ve santrifüjleri içerir. İkincil muhafaza ekipmanları ise; örneğin mekanik sistemleri, otoklavları ve sıvı atık dekontaminasyon ekipmanlarını içerir.

Mekanik havalandırma sisteminin performans testi en zor olan testtir ve kontrollü kapatma ve normal işletime dönüşü ve arıza testlerini kapsar (elektrik kesilmesi, havalandırma ekipman ve sistemlerinin arızası). Bu amaçla, laboratuvarın hangi spesifikasyonlara göre sertifikalandırılacağına bağlı olarak; muhafaza kapılarındaki basınç farkları, iki ila beş saniyelik aralıklarla sertifikalı basınç sensörleriyle kaydedilir . Bu testlerde, “herhangi bir zamanda pozitif basınca geçilmemesi veya sadece kısa süreli ve çok küçük oranda pozitif basınca geçiş olması” şeklinde ifade edilen gereklilik sağlanmalıdır.

  Karşılıklı kilitlenmiş olan taze hava santralının aynı anda kapanmasına rağmen, tüm kapılardaki fark basınç negatiften pozitife dönmektedir. Çoğu standart ve kılavuza göre, bu bir uygunsuzluk göstergesidir.

Denetim tamamlandıktan sonra sertifikalandırıcı, uygunsuzlukları ve kalite sorunlarını bir Bulgu Gözlem Raporu’nda (FOR-Findings Observation Report) özetler ve anlatır. Gerekli işlemler Düzeltici Faaliyetler Raporu’nda (CAR) takip edilir. CAR, uygunsuzluk bulgularının ve düzeltici çözümlerin eksiklikler tamamlanıncaya kadar takip edilmesine hizmet eder. Tüm uygunsuzluklar giderilince, uygunluk sertifikası düzenlenir. Tesis ile ilgili sertifikasyonlarda güncel uygulama, her yıl yeniden sertifikalandırma yapılmasıdır.

 (*) Dr. Felix Gmünder, 20 yıldan fazla deneyime sahip, uluslararası laboratuvar ve biyogüvenlik danışmanıdır. Yetkinliklerine, tasarım, gözden geçirme ve sertifikasyon, biyogüvenlik politikalarının geliştirilmesi ve uygulamalı eğitim dahildir